Timur İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun en ehemmiyetli adlarından bir tanesi olan Ali Kuşçu; gökbilimci, matematikçi ve dil bilimcidir. Günümüzde de pek fazlaca yerde adını dinlediğimiz ya isme baktığımız Ali Kuşçu, yapmış olduğu çalışmaların yanı sıra hem de şiirle de uğraşmıştır. Peki ya Ali Kuşçu kimdir gelin beraber bilelim…
Ali Kuşçu kimdir?
Semerkant’ta dünyaya gözlerini açan Ali Kuşçu, ilk öğrenimine Semerkant’ta adım atmıştır.
Ardından Kirman’a eğitim ve öğrenimini bitiren Ali Kuşçu, Uluğ Beyin kurmuş olduğu gözlem evde 1421 senesinde müdür olarak misyon almaya adım atmıştır. Ardından yaşamında oldukça drama bir vakayla karşılaşan Ali Kuşçu, Uluğ bey’in oğlu tarafınca öldürülmesinin peşinden, medrese de verdiği derslere son vererek Hacca gitmek için Tebriz’e gitmiştir. Tebriz’e gittikten sonrasında, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Kuşçu’yu fazlaca beğenmesi ve bir o denli da kıymet katması üstüne, Osmanlılarla barış konuşmalarını yürütmesi için Kuşçu’yu elçi tercih etti ve İkinci Mehmet’ e hitabı için gönderdi.
Kuşçu ise tavsiye edilen bu vazifeyi sadece, elçilik misyonunu yerine getirebildikten sonrasında kabul edebileceğini deklare etti. Akabinde tüm ailesini İstanbul’a alarak İkinci Mehmet’in yanında misyona başlamış olan Ali Kuşçu, Ayasofya medresesinde müderris olarak orada eğitim vermeye başladı. 1474 senesinde İstanbul’da yaşamını yitirdi. Mezarlığı Eyüp Sultan Türbesi çevresinde olduğu öğrenilmektedir.
Ali Kuşçu’nun yapıtları nedir?
Astronomi
- Sharḥ e Zîj e Ulugh Beg
- Risāla fī Halle Eshkale Moadeleye Ghamar lil-Masir
- Risāla fī aṣl al-Hâric yumkin fī al-sufliyyeyn
- Sharḥ ʿalā al-tuḥfat al-shāhiyya fī al-hayāt
- Risāla dar elm-i ḥeyāt
- Al-Fatḥīya fī ʿilm al-hayʾa
- Risāla fi Hall-e Eshkal-i Ghammar
Matematik
- Risāla al-muḥhammadiyya fi-ḥisāb
- Risāla dār ʿilm al-ḥisāb: Suleymaniye
Kelâm ve Fıkıh
- Sharh e Jadid ale’t-Tejrîd
- Hashiye ale’t-Telvîh
- Unkud-üz-Zevahir fi Nazm-al-Javaher
Mekânik
- Tazkare fi Âlâti’r-Ruhâniyye
Dil ve Belagat
- Sharh Risâleti’l-Vadiyye
- El-Ifsâh
- El-Unkûdu’z-Zevâhir fî Nazmi’l-Javâher
- Sharh e’Sh-Shâfiye
- Resale fî Beyâni Vadi’l-Mufredât
- Fâ’ide li-Tahkîki Lâmi’t-Ta’rîf
- Resale mâ Ene Kultu
- Resale fî’l-Hamd
- Resale fî Ilmi’l-Me’ânî
- Resale fî Bahsi’l-Mufred
- Resale fî’l-Fenni’s-Sânî min Ilmihal-Beyân
- Tafsir e-Bakara ve Âli Imrân
- Risâle fî’l-İstişâre
- Mahbub-al-Hamail fi kashf-al-mesail
- Tajrid-al-Kalam
ASTRONOMİ-MATEMATİK
- Risâle fi’l-heye.
2639, 2640; Esad Efendi, nr. 2033/4), Nuruosmaniye (nr. 4913) ve Köprülü (nr. I, 1582/14) kütüphanelerinde nüshaları bulunmaktadır. Bir mukaddime ve iki “yazı”den oluşan risâleyi Molla Pervîz Mirkatü’s-semâ ismiyle Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu çevirinin bir nüshası Nuruosmaniye Kütüphanesi’ndedir (nr. 2949). Ayrıca Muslihuddîn-i Lârî’nin bu risâleye yapmış olduğu Farsça bir şerhi de bulunmaktadır (Köprülü Ktp., nr. I, 1586/2). - Risâle fi’l-hisâb.
Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 2733) müellif hattı bir nüshası bulunmaktadır.
- er-Risâletü’l-fethiyye. Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’a karşı elde etmiş olduğu başarı münasebetiyle Fâtih’e ithaf edilmiş olan astronomi ile ilgili Arapça bir eserdir. Risâleyi Ali Kuşçu’nun torunu Mîrim Çelebi ile talebesi Sinan Paşa ayrı ayrı şerhetmişlerdir.
Hüseyin, 1824 senesinde de Mir’âtü’l-kâinat ismiyle Mühendishâne-i Hümâyun başmüderrisi Seyyid Ali Paşa tarafınca (bk. Râgıb Paşa Ktp., nr. 250) yapılmış Türkçe çevirileri de vardır. Bu yapıtın yukarıyada adı geçen Farsça Risâle fi’l-heye’nin Arapça çevirisi olup olmadığı mevzusu tartışmalıdır (bk. İA, I, 323; Ünver, s. 44-45). er-Risâletü’l-fethiyye’nin Süleymaniye (Ayasofya, nr. 2733/1 müellif hattı; Dârülmesnevi, nr. 340; Pertev Paşa, nr.
538; Lala İsmâil Paşa, nr. 292/1) ve Nuruosmaniye (nr. 2950/3) kütüphanelerinde pek fazlaca nüshası mevcuttur. - er-Risâletü’l-Muhammediyye. Ali Kuşçu’nun Arapça olarak kaleme alıp Fâtih’e ithaf etmiş olduğu hesap bilimsel ile ilgili bu yapıtı bir mukaddime ve beş yazıdan ibarettir. Yapıttaki yazı rakamı, Farsça Risâle fi’l-hisâb’dan fazladır. Bu iki risâlenin birbirinin çevirisi olup olmadığı mevzusu da tartışmalıdır (bk. İA, I, 23; Ünver, s. 41-42). Risâlenin Süleymaniye Kütüphanesi’nde biri müellif hattı olmak suretiyle (Ayasofya, nr.
2715/2; Pertev Paşa, nr. 623/23; Kılıç Ali Paşa, nr. 683/4). - Şerh-i Zîc-i Ulug Beg. Farsça bir şerh olup düzen açısından bir zîc için lüzumlu tam bilgiler bulunmaktadır. İstanbul Kandilli Gözlem Evi (nr. 113) ve Râgıb Paşa (nr. 928) kütüphanelerinde birer nüshası yer edinmektedir.
- Şerhu’t-Tuhfeti’ş-şâhiyye. Kutbüddin Mahmûd b. Mes‘ûd eş-Şîrâzî’nin astronomiyle ilgili et-Tuhfetü’ş-şâhiyye adlı yapıtının şerhidir (bk. Keşfü’z-zunûn, I, 367-368).
2060) bir nüshası bulunmuştur. Şerhin Ali Kuşçu’ya ilişik olduğuna dair metinde rastgele bir işaret bulunmamaktadır. Tabakat kitaplarında da Ali Kuşçu’ya bu şekilde bir şerh nisbet edilmemiştir. Yalnız bahsi geçen nüshanın ilk varağının üst tarafında Ali Kuşçu’ya ilişik olduğu kaydolunan bilgiler içinde yer almıştır.
.
