Kamu mensubu için ek gösterge emek harcamaları devam ederken hükümet taraflarla 16 Mart tarihinde gene masaya oturacak. 8 Eylül 1999 evveli emek vermesi olup emekli olmayan her insanın dâhil olduğu EYT’lilere ilişik çözüm, model teklifleri üstünde çalışılıyor.
Emeklilikte yaşa takılanlara “aşınma, prim, seneye” dayalı yöntemler, “millet (primi yetmeyenler için), iş emekliliği (vakıf, sandık vesilesiyle)” şeklinde modeller tartışılıyor.
Bayanların 7200, adamların 9 bin günü bitirmesi halinde yaşa bakılmadan emekli olması da arzlar içinde bulunuyor. Emekli aylığı hesaplanırken tüm emek verme dönemindeki prime temel kazançlar hesaplanıyor. Aylığı yükseltecek en kolay çözüm ise prime temel kazanç meblağının yükseltilmesidir. Uzun seneler çalışmak, prim gününün oldukça olması değil prime temel hasılatın yüksek olması emekli aylığını artırır. Emekli aylığı prime temel kazançla paralel yükseliyor.
Milyonlarca kamu çalışanının merakla gözlediği 3600 ek gösterge emek harcamaları, emeklikte yaşa takılanlara yönelik masadaki yöntemler, emeklilik hesabı, aylığı artırmanın yolları mevzusunda dört gözle beklenen 10 sualin cevabı şöyleki:
1-EK GÖSTERGE DÜZENLEMESİ MECLİS’E NE ZAMAN GELECEK?
Hükümet ve taraflar ek gösterge için 16 Mart’ta gene bir araya gelecek.
Yönetimsel kadrolar, destekçi hizmetlerin de faydalanması öngörülen düzenleme etmenin Mayıs ayında Meclis’e gelmesi öngörülüyor. Hizmet süresi 25 yıl olan öğretmen, polis, din misyonlusunun emekli aylığındaki çoğalış minimum 1250 lira olacak.
2-EMEKLİLİKTE YAŞA TAKILANLAR NE İSTİYOR?
8 Eylül 1999’da bayanlar için 20, erkekler için 25 senelik sigortalılık süresi ve 5 bin günlük prim ödeme gün rakamı olan emeklilik şartları değişti. Bu tarihten evvel işe giren bayanlar için 40-58 ile erkekler 44-60 yaş içinde değişen kademeli geçiş süresi geldi.
EYT kapsamında olanlar 1999’daki farklılığın geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesi ve 1999’dan evvel işe başlayanların prim gün rakamlarını doldurduğunda yaş koşulunu beklemeden emekli olmayı arz ediyor.
3-EYT MEVZUSUNDA MASADA HANGİ YÖNTEMLER BULUNUYOR?
Eskime hakkı olmayan ağır işlerde çalışanlara, emekliliğine 3-4 seneyi kalanlara her yıl için yüzde 4-5 şeklinde bir oranda kesinti yapılarak erken emeklilik sağlanması, 50 yaş ve üstü çalışanlara iş olanağı için vergi, prim teşviki sağlanması, 9 bin gününü dolduran her 360 gün karşılığı dörtte birinin yaştan düşülmesi şekillerinin her biri teknik olarak ele alındığıyor.
4-KISMİ, KESİNTİLİ EMEKLİLİK VE ZAMAN BITIRMESI NE DEMEK?
Kısmi emeklilikle 3600 gününü bitiren bayanların 50, adamların de 55 yaşlarında emekliye ayrılması öngörülüyor.
Mesela, Almanya’da yüzde 3.6 oranında bir kesinti yapılıyor.
5-PRİM BITIRME MODELİ NEDİR?
Prim bitirme de EYT çalışmalarında konuşulan başlıklardan biri. Buna gore, Eylül 1999’dan evvel işe girenler için ilk sigortalı oldukları tarihe gore 5 bin ile 5 bin 975 prim günü isteniyor. Bunu bitirenlerin yaşı dikkate alınmadan böylece emeklilik olanağı doğuyor.
6-EKSİK PRİM GÜNLERİNİ HANGİ YOLLA BITIRMEK AVANTAJLIDIR?
Yetersiz prim günleri borçlanarak bitirilebilir.
Noksan prim günleri isteğe bağlı sigortayla bitirilecekse ödenecek prim günü rakamı netlikle 1260 günü geçmemeli.
7-EMEKLİ GELİRİNİ ARTIRMAK İÇİN NE YAPMAK GEREKİYOR?
Çalışırken emekli aylığını yükseltmenin pek oldukça yolu bulunuyor. Emekli aylığı hesaplanırken tüm emek verme dönemindeki prime temel kazançlar hesaplanıyor. En kolay çözüm ise prime temel kazanç meblağının yükseltilmesidir. Minimum fiyatın yüzde 32’sinin 7.5 katına kadar kazançlar için prim yatırılabiliyor.
Sene içindeki zamlar, enflasyon, gelişme detayları, bakmakla yükümlü çocuk, eş ve yakınların olması da aylık bağlama oranını artırıyor. Ekonomik gelişme sürati, enflasyon emekli ücretlerinde zam oranından fazlaysa takip eden yılbaşında arzuhal vermek ehemmiyetli. Ikiden azca işyerinde çalışıp ikinci işi için prim yatıranın matrahı çoğalacağı için emekli aylığı da yükseliyor.
8-EYT DÜZENLEMESİ 1999 SENESINDEN SONRA İŞE BAŞLAYANLARI DA IÇERIR MI?
Sigorta başlangıç zamanı 1999 yada sonrasında olanlar için şu anda geçerli olan emeklilik şartları değişmeyecek.
Bunlardan ikisini bitirenlerin rakamı ise 5 milyonun üstünde. Bu kriterlerden rastgele birini ya da ikisini birden taşımayanların rakamı da 6.5 milyonu geçmiş gidişatta.
10- YAŞ HADDİYLE ERKEN EMEKLİLİK ŞARTLARI NELERDİR?
Belirli bir yaşa geldiği halde primini bitiremeyen sigortalılara yaştan emeklilik hakkı tanınıyor. Yaş haddi işe başlama zamanı, çalışılan statüye gore değişiyor. Buna gore, 8 Eylül 1999’dan evvel sigortalı olanlar 15 yıl, 3600 günü dolduğunda 50-60 arası değişen yaşı doldurduğunda emekli olabilir.
İlk kez çalışmaya Eylül 1999-30 Nisan 2008 içinde başlamış olan SOSYAL SIGORTALAR KURUMU’lılar 25 yıl sigortalılık 4500 prim günü doldurduğunda hanımefendi 58 adam de 60 yaşlarında emekli aylığı alabilir. Mayıs 2008’den sonrasında sigortalı olanların primini 1 Ocak 2036’ya kadar 5400 güne tamamlaması şartıyla 63 yaşlarında emekli aylığına hak kazanabiliyor.
.
