Montrö Boğazlar Sözleşmesi maddeleri nelerdir? 2022 Montrö Boğazlar Sözleşmesi önemi nedir?

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ NEREDE İMZALANDI?

Boğazların statüsü ve gemilerin geçiş rejimi ile daima yakından ilgilenen Birleşik Krallık’ın Türkiye’yi desteklemesine paralel olarak Balkan Antantı Daimi Konseyi’nin 4 Mayıs 1936’da Belgrad’da yapmış olduğu görüşmede Türkiye’nin önerisini destekleme sonucu alınmıştır.
Türkiye daha evvel Sovyetler Birliği ile yapmış olduğu saldırmazlık antlaşması uyarınca Sovyetler Birliği’nin de yardımı alınmıştır. Kontrat 9 Kasım 1936’da yürürlüğe girmiş ve Halklar Cemiyeti Kontrat Serisi’ne 11 Kasım 1936’da kaydolunmuştur. Günümüzde yürürlüktedir.

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ FESİH KOŞULLARI

Kontratın süresi, yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, 20 yıl sürecektir. Bununla beraber, kontratın 1.
– TİCARET GEMİLERİ

Madde 2

Barış zamanında, tecim gemileri, gündüz ve gece, sancak ve yük ne olursa olsun, aşağıdaki 3. madde kararları gizli saklı kalmak suretiyle, hiçbir işlem (formalite) olmaksızın, Boğazlardan geçiş ve gidiş-geliş (erişim) tüm özgürlüğünden faydalanacaklardır. Bu gemiler, Boğazlar’ın bir limanına uğramaksızın transit geçerlerken, Türk makamlarınca, alınması işbu Kontratının I sayılı Ek’inde öngörülen vergilerden ve harçlardan başka, bu gemilerden hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır.

Bu vergilerin ya da harçların alınmasını basitleştirmek suretiyle, Boğazlar’dan geçecek tecim gemileri, 3.
Bu teftiş, bir temiz sağlık evrakı (patentesi) ya da işbu maddenin 2. fıkrasındaki kararların kapsamına girmediklerini doğrulayan bir sağlık deklarasyonu gösteren gemiler için, gündüz ve gece, olabilen en büyük hızlıca yapılacak ve bu gemiler Boğazlar’dan geçişleri esnasında başka hiçbir duruş zorunda bırakılmayacaklardır.

İçinde veba, kolera, sarı humma, kirli humma (typhus exanlhematique) ya da çiçek hastalığı vakaları bulunan ya da yedi günden azca bir süre evvel bu hastalıklar bulunmuş olan gemilerle, bulaşık bir limandan beş kez yirmi-dört saatten azca bir müddetten beri ayrılmış olan gemiler, Türk makamlarının gösterebilecekleri sağlık koruma vazifelilerini gemiye almak suretiyle, sağlık istasyonunda duracaklardır.
ve 3. maddelerde öngörülen şartlar içinde Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (erişim) özgürlüğünden faydalanacaklardır. Rehberlik ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.

Madde 5

Savaş zamanında, Türkiye savaşmışa, Türkiye ile harpte olan bir ülkeye bağlı olmayan tecim gemileri, düşmana hiçbir şekilde destek etmemek şartıyla, Boğazlar’da geçiş ve gidiş-geliş (erişim) özgürlüğünden faydalanacaklardır. Bu gemiler Boğazlar’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.

Madde 6

Türkiye’nin kendisini pek yakın bir harp riski tehdidi karşısında sayması gidişatında, 2.
Rehberlik, bu vaziyette, lüzumlu kılınabilecek, sadece fiyata bağlı olmayacaktır.

Madde 7

“Ticaret gemileri” terimi, işbu Kontratın II. Kesiminin kapsamına girmeyen tam gemilere uygulanır.

KESİM II. – SAVAŞ GEMİLERİ

Madde 8

İşbu Kontrat bakımından, harp gemilerine ve bu gemilerin kaliteleriyle tonajlarının hesabı için uygulanacak belirleme, işbu Kontratın II rakamlı Ek’inde yer edinen belirlemedir.

Madde 9

Deniz güçlerinin, sıvı olsun ya da olmasın, yakıt taşımak için bilhassa yapılmış olan destekçi gemileri, 13.
ve 18., maddeler gereğince engellemeye bağlı tonajlar hesabına katılmayacaklardır. Bununla beraber, bu gemilerin, değişik geçiş şartlan bakımından, harp gemileriyle bir yakalanmaları süregidecektir.

Bir evvelki fıkrada belirtilen destekçi gemiler, öngörülen kuraldışılıktan, sadece silâhları: yüzer hedeflere karşı en fazla 105 milimetre çapında iki toptan, hava hedeflerine karşı en fazla 75 milimetre çapında iki silâhtan fazlaca değilse faydalanabileceklerdir.

Madde 10

Barış zamanında, hafifçe su üstü gemileri, küçük harp gemileri ve destekçi gemiler, ister Karadeniz’e kıyıdaş olan ister olmayan Devletlere bağlı bulunsunlar, sancakları ne olursa olsun, Boğazlar’a gündüz ve aşağıdaki 13.
Yukarıyadaki fıkrada belirtilen sınıflara giren gemiler haricinde kalan harp gemilerinin sadece 11. ve 12. maddelerde öngörülen hususi şartlar içinde geçiş haklan olacaktır.

Madde 11

Karadeniz’e kıyıdaş Devletler, 14. maddenin 1. fıkrasında öngörülen tonajdan yüksek bir tonajda bulunan hattıharp gemilerinin Boğazlardan geçirebilirler; şu şartla ki, bu gemiler Boğazlar’ı sadece tek başlarına ve en fazla iki torpido eşliğinde geçerler.

Madde 12

Karadeniz’e kıyıdaş Devletler, bu deniz haricinde yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltılarını, tezgâha koyuştan ya da satın alıştan Türkiye’ye süresinde haber verilmişse, deniz üslerine katılmak suretiyle Boğazlar’dan geçirme hakkına haiz olacaklardır.

Sözü edilen Devletlerin denizaltıları, bu mevzuda Türkiye’ye detaylı bilgiler süresinde verilmek şartıyla, bu deniz dışındaki tezgâhlarda onarılmak suretiyle de Boğazlar’dan geçebileceklerdir.

Gerek birinci gerek ikinci vaziyette, denizaltıların gündüz ve su üstünden gitmeleri ve Boğazlar’dan tek başlarına geçmeleri gerekecektir.

Madde 13

Savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçmesi için, Türk Hükümetine dış ilişkiler kanalıyla bir ön-bildirimde bulunulması gerekecektir.
Bu önbildirimde gemilerin gidecekleri yer, adı, tipi, sayısı ile gidiş için ve, gerekirse, dönüş için geçiş tarihleri belirtilecektir. Her tarih farklılığının üç günlük bir önbildirim mevzusu olması gerekecektir. Gidiş için geçişte Boğazlar’a girişin, ilk ön-bildirimde belirtilen tarihten başlayarak beş günlük bir süre içinde yapılması gerekecektir. Bu dönemin bitiminden sonrasında, ilk ön-bildirim için olan aynı şartlar içinde yeni bir önbildirimde bulunulması gerekecektir.

Geçiş esnasında, deniz gücünün komutanı, durmak zorunda olmaksızın, Çanakkale Boğazı’nın ve Karadeniz Boğazı’nın girişindeki bir işaret istasyonuna, emri altında bulunan gücün lam kuruluşunu bildirecektir.

Madde 14

İşbu Kontratın III.
Bununla beraber, bir evvelki fıkrada belirtilen güçler dokuz gemiden fazlaca vapur iç ermeyeceklerdir.

Karadeniz’e kıyıdaş olan ya da olmayan Devletlerin, 17. madde kararları uyarınca Boğazlar’daki bir limanı ziyaret eden gemileri bu tonaja katılmayacaktır.

Geçiş esnasında bir avaryaya uğramış olan harp gemileri de bu tonaja katılmayacaktır; bu gemiler, onarım esnasında, Türkiye’ce piyasaya çıkan hususi güvenlik kararlarına bağlı yakalanacaklardır.

Madde 15

Boğazlar’da transit olarak bulunan harp gemileri taşımakla olabilecekleri uçakları, hiçbir vaziyette, kullanamayacaklardır.

Madde 16

Boğazlarda transit olarak bulunan harp gemileri, avarya ya da geminin teknik idaresine bağlı olmayan bir aksaklık vaziyetleri haricinde, geçişleri için mecburi zamandan daha uzun müddet Boğazlar’da kalamayacaklardır.

Madde 17

Yukarıyadaki maddelerin kararları, rastgele bir tonajda ya da kuruluşta olan bir deniz gücünün, Türk Hükümetinin çağrısı üstüne, Boğazlar’daki bir limana sınırı olan bir süre için bir terbiye ziyaretinde olmasına hiçbir şekilde engel olamayacaktır.
ve 18. maddeler kararları uyarınca, Boğazlardan transit olarak geçmek için istenilen şartlar içinde bulunmuyorsa, Boğazlar’dan giriş için izlediği yoldan ayrılacaktır.

Madde 18

1. Karadeniz kıyıdaşı olmayan Devletlerin barış zamanında bu denizde bulundurabilecekleri toplam tonaj aşağıdaki benzer biçimde kısıtlandırılmıştır:

a) Aşağıda b) paragrafında öngörülen konum haricinde, sözü geçen Devletlerin toplam tonajı 30.000 tonu aşmayacaktır;

b) Rastgele aniden, Karadeniz’in en eforlu donanmasının (filosunun) tonajı işbu Kontratın imza atılması tarihinde bu denizele en eforlu olan donanmanın (filonun) tonajını minimum 10.000 ton aşarsa, a) paragrafında belirtilmiş olan 30.000 tonluk toplam tonaj aynı oranda ve en fazla 45.000 tona varıncaya değin çoğaldırılacaktır.
Karadeniz’de bulunmalarının emeli ne olursa olsun, kıyıdaş olmayan Devletlerin harp gemileri bu denizde yirmi-bir günden fazlaca kalamayacaklardır.

Madde 19

Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, harp gemileri 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen şartlarla aynı şartlar içinde, Boğazlar’da tüm bir geçiş ve gidiş-geliş (erişim) özgürlüğünden faydalanacaklardır.

Bununla beraber, savaşan rastgele bir Devletin harp gemilerinin Boğazlar’dan geçmesi yasak olacaktır; şu kadar ki, işbu Kontratın 25.
maddesi kararları uyarınca kütüğe yazılmış (patent edilmiş) ve yayımlanmış, Türkiye’yi bağlayan

bir karşılıklı destek andlaşması gereğince meydana getirilen destek vaziyetleri bundan haricinde kalmaktadır.

Yukarıyadaki fıkrada öngörülen kuraldışı vaziyetlerde, 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen engellemeler uygulanamayacaktır.

Yukarıyadaki 2. fıkrada konulmuş geçiş yasağına karşın, Karadeniz’e kıyıdaş olan ya da olmayan savaşan Devletlere ilişik olup da bağlama limanlarından ayrılmış bulunan harp gemileri, bu limanlara dönebilirler.

Savaşan Devletlerin harp gemilerinin Boğazlar’da rastgele bir elkoymaya8 girişmeleri, sorgulama (ziyaret) hakkı uygulamaları ve başka rastgele bir düşmanca eylemde bulunmaları yasaktır.

Madde 20

Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, 10.
maddeye kadar olan maddelerin kararları uygulanamayacaktır; harp gemilerinin geçişi mevzusunda Türk Hükümeti tümüyle dilediği benzer biçimde davranabilecektir.

Madde 21

Türkiye kendisini pek yakın bir harp riski tehdidi karşısında sayarsa, Türkiye’nin, işbu Kontratın 20. maddesi kararlarını uygulamağa hakkı olacaktır.

Yukarıyadaki fıkranın Türkiye’ye tanımış olduğu yetkinin Türkiye’ce kullanılmasından evvel Boğazlar’dan geçmiş olan, böylece bağlama limanlarından ayrılmış bulunan harp gemileri, bu limanlara dönebileceklerdir.
Türk Hükümeti, yukarıyadaki birinci fıkranın kendisine verdiği yetkiyi kullanırsa, Bağıtlı Yüksek Taraflara ve Uluslar Cemiyeti Genel Sekreterine bu mevzuyla ilgili bir deklarasyon yollayacaktır.

Uluslar Cemiyeti Konseyi, üçte iki çoğunlukla, Türkiye’nin böylece almış olduğu temkinlerin haklı olmadığına karar verirse, ve işbu Kontratın imzacıları Bağıtlı Yüksek Tarafların çoğunluğu da aynı görüşle olursa, Türk Hükümeti, mevzubahisi temkinlerle, işbu Kontratın 6.
yollarım gösterecektir; sivil uçaklar, Türk Hükümetine, ara sıra (tarifesiz) meydana getirilen uçuşlar için üç gün evvelinden bir ön-bildirim ile, kumpaslı (tarifeli) servis uçuşları için geçiş tarihlerini belirten genel bir ön-bildirimde bulunarak, bu yolları kullanabileceklerdir.

Öte taraftan, Boğazların gene askerleştirilmiş olmasına bakılmaksızın, Türk Hükümeti, tekrardan de Türkiye’de yürürlükte olan hava erişimi yönetim kaideleri uyarınca, Avrupa ile Asya içinde Türk ülkesi üstünden uçmalarına müsaade edilmiş olan sivil uçaklara, tüm bir güvenlik içinde geçmeleri için lüzumlu basitlikleri elde edecektir.
– GENEL KARARLAR

Madde 24

Boğazlar rejimine ilişik 24 Temmuz 1923 tarihindeki Kontrat gereğince kurulmuş olan Beynelmilel Komisyonun yetkileri Türk Hükümetine aktarılmıştır. Türk Hükümeti, 11., 12., 14. ve 18. maddelerin uygulanmasına ilişik istatistikleri toplamağı ve mecburi detayları vermeği yükümlenir. Türk Hükümeti, işbu Kontratın, harp gemilerinin Boğazlar’dan geçmiş olmasına ilişik liri kararının yürütülmesine göz kulak olacaktır. Türk Hükümeti, yabancı bir deniz gücünün yakında Boğazlar’dan gereceği kendisine bildirilir bildirilmez, bu gücün kuruluşunu, tonajım, Boğazlar’a giriş için öngörülen zamanı ve, ve, gerekirse, mümkün dönüş tarihini, Bağıtlı Yüksek Tarafların Ankara’daki temsilcilerine bildirecektir.
– SON KARARLAR

Madde 26

İşbu Kontrat olabilen en kısa müddet idinde onaylanacaktır. Onama evrakları, Paris’te Fransa Cumhuriyeti Hükümetinin arşivlerine

konulacaktır. Japon Hükümeti, onamanın yapılmış bulunduğunu, Paris’deki diplomatik temsilcisi vasıtasıyla, Fransa Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle kanaat etebilecek ve, bu vaziyette, onama evrakını olabilen en kısa müddet içini yollayacaktır. Türkiye’nin onama evrakını da kapsamak suretiyle, altı onama evrakı sunulur sunulmaz, bir sunuş zabtı (procés-verbal de dépôt) düzen edilecektir.
Fransız Hükümeti, bundan evvelki fıkrada öngörülen zabıtla, sonradan sunulacak onama evraklarının sunuş zabıtlarının doğruluğu onaylanmış birer örneğini tam Bağıtlı Yüksek Taraflara verecektir.

Madde 27

İşbu Kontrat, yürürlüğe girişinden başlayarak, 24 Temmuz 1923 tarihindeki Lozan Barış Andlaşmasını imza atmış her Devletin katılmasına açık olacaktır. Her katılma, dış ilişkiler kanalıyla Fransa Cumhuriyeti Hükümetine, onun vasıtasıyla da, tüm Bağıtlı Yüksek Taraflara bildirilecektir Katılma, Fransız Hükümetine meydana getirilen deklarasyon tarihinden başlayarak geçerli olacaktır.

Madde 28

İşbu Kontratın süresi, yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, yirmi yıl olacaktır.

Bununla beraber, işbu Kontratın 1.
Sözü edilen yirmi senelik vaktin bitiminden iki yıl evvel, hiçbir Bağıtlı Yüksek Taraf, Fransız Hükümetine Kontratı sona erdirme ön-bildirimi vermemişse, işbu Kontrat, bir sona erdirme ön-bildirimin sevk edilmesinden başlayarak, iki yıl geçinceye kadar yürürlükte kalacaktır. Bu ön-bildirim, Fransız Hükümetince, Bağıtlı Yüksek Taraflara iletilecektir. İşbu Kontrat, işbu madde kararlarına uygun olarak sona erdirilmiş olursa, Bağıtlı Yüksek Taraflar, yeni bir Kontratın kararlarını saptamak suretiyle kendilerini bir konferansta temsil ettirmeği kabul etmektedirler.

Madde 29

İşbu Kontratın yürürlüğe girmesinden başlayarak her beş senelik devrin sona ermesinde, Bağıtlı Yüksek Taraflardan her biri, işbu Kontratın bir ya da birkaç kararının değiştirilmesini önerme teşebbüsünde bulunabilecektir.
ya da 18. maddelerin değiştirilmesini hedeflemekteyse, başka bir Bağıtlı Yüksek Tarafça; başka rastgele bir maddenin değiştirilmesini hedeflemekteyse, başka iki Bağıtlı Yüksek Tarafça desteklenmesi gerekir.

Böylece desteklenmiş farklılık istemi, içinde bulunulan beş senelik devrin sona ermesinden üç ay evvel, Bağıtlı Yüksek Taraflardan her birine bildirilecektir. Bu deklarasyon, Tavsiye edilen farklılığın standardını ve mazeretini içerecektir. Bu teklifler üstünde dış ilişkiler kanalıyla bir neticeye varmak imkânı bulunamazsa, Bağıtlı Yüksek Taraflar, bu mevzuda bir araya gelecek bir konferansta kendilerini temsil ettireceklerdir.

Bu konuşma, sadece oybirliğiyle karar alabilecektir; 14.
maddelere ilişik farklılık gidişatları bu kararın haricinde kalmaktadır; bu gidişatlar için Bağıtlı Yüksek Tarafların dörtte üçünden oluşan bir çoğunluk kafi olacaktır. Bu çoğunluk, Türkiye’yi de içine alarak Karadeniz kıyıdaşı Bağıtlı Yüksek Tarafların dörtte üçünü içermek suretiyle hesaplanacaktır.