Harita çizilirken dikkat edilecek hususlar

Harita çizimindе dikkat еdilеcеk unsurlar
1) öncelikli olarak kullanım emeli bеlirlеnmеli vе emele uygun mevzu başlığı konmalıdır,
2) Ölçеk bеlirlеnmеlidir,
3) Çözüm yöntеmi bеlirlеnmеlidir,
4) Enlеm vе meridyen göstеrilmеli, еğеr çok ufak alan isе istikamet işağrеti konulmalıdır,
5) Lеjant bеlirtilmеlidir

HARİTA BİLGİSİ

Yeryüzünün tamamının ya da bir kısmının, kuşbakışı görünüşünün, belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir.

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için zorunlu olan şartlar şunlardır:

1.
Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü biçimlerinin şekillerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur.

Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların reel uzunluklara olan oranıdır. Yerşekillerinin şekilleri ve ebatları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belirli bir ölçek dahilinde küçültülmesi zorunludur.
Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli rakamlarla ifade edilen ve haritalarda en fazla kullanılan ölçeklerdir. 1/500, 1/5.000, 1/50.000, 1/500.000 gibi.

Kesir ölçeklerde hisse her zaman 1 dir. Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç kere küçültüldüğünü gösterir.

b. Çizik (Grafik) Ölçek: Denk dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların reel uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir.

Rastgele bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına taslak denilmektedir.
Bir düzleme aktarılmış olması

Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan kabarık kendine özel küresel bir biçimi vardır. Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı eforluklarla karşılaşılır. Bunun sebebi, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır. Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki şekilleri ve genişlikleri bütün olarak yansıtılamamakta ve ebatlarında reele uymayan bozulmalar olmaktadır.
Buna projeksiyon (izdüşüm) usulleri ismi verilir.

Projeksiyonlar, izdüşüm (Rakımın sıfır m. kabul edilmesi) temeline göre çizildiğinden, rakımın fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile reel alan arasındaki fark artar.

Türkiye’de, izdüşüm alan ile reel alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur.

Başlıca projeksiyon usulleri şunlardır:

• Silindir Projeksiyon: Ekvator ve etrafındaki bölgelerin çiziminde kullanılır.

• Konik Projeksiyon: Kutuplar ve etrafındaki bölgelerin çiziminde kullanılır.

• Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda şekil ve alan bozulmaları çok fazladır.
  KULLANIM EMELLERINE GÖRE HARİTALAR

  1. Yönetimsel ve Politik Haritalar

  Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara politik haritalar ismi verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki şehirleri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara yönetimsel haritalar denilmektedir.

  2. Beşeri ve Ekonomik Haritalar

  Popülasyon, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb.
  Fiziki Haritalar

  Yeryüzü biçimlerinin fiziki yapısını, dağılış ve rakımlarını gösteren haritalardır.

  4. Özel Haritalar

  Belli bir mevzu için özel olarak hazırlanan haritalardır. (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi.)

  Ihtar!

  Tam haritalardan yararlanarak;

  • İzdüşüm alan ve uzaklık hesaplanabilir.
  • Yerel saat farkları bulunabilir.
  • Konum tanımlanır.
  • Doğrultu atamayı yapılabilir.

  B.
  Büyük Ölçekli Haritalar

  a. Plânlar: Ölçeği 1/20.000’e kadar olan haritalardır. Kent imar plânları, kadastro haritaları bu cinstendir.

  b. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır. Erişim haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu cinstendir.

  Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

  – Paydası ufaktır.

  – Dar alanları gösterir.

  – Detayı gösterme eforu fazladır.

  – Küçültme oranı azdır.

  – Aynı alanı gösteren minik ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar.

  – İzohipsler arası rakım farkı azdır.

  – Bozulma oranı azdır.

  2.
  Ufak Ölçekli Haritalar

  Ölçeği 1/500.000 den daha ufak olan haritalardır. Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir kısmını gösterir.

  Ufak ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

  – Paydası büyüktür.

  – Geniş alanları gösterir.

  – Detayı gösterme eforu azdır.

  – oranı fazladır.

  – Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlar.Küçültme

  – İzohipsler arası rakım farkı fazladır.

  – Bozulma oranı fazladır.

  HARİTA PROBLEMLERİ

  Harita problemlerinde en fazla kilometre’yi cm’ye veya cm’yi kilometre’ye çevirme işlemi vardır.
  Kilometre’yi cm’ye çevirirken de 5 sıfır ilave edilir.

  1. Uzunluk Problemleri

  Kısaltmalar;

  G.U. = Gerçek Uzunluk

  H.U. = Haritadaki Uzunluk

  Ölç. P. = Ölçeğin Paydası

  Serdar Ortaç’ın ihanet anısı

  a. Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek reel uzunluk sorulduğunda aşağıdaki yöntem kullanılır.

   

  b.
  Ölçek: Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki yöntem kullanılır.

   

  2. Alan Problemleri

  Kısaltmalar;

  G.A. = Gerçek Alan

  H.A. = Haritadaki Alan

  Ölç. P2 = Ölçeğin Paydasının Karesi

  a. Gerçek Alan: Haritadaki alan ve ölçek verilerek reel alan sorulduğunda aşağıdaki yöntem kullanılır.

  G.A = H.A x Ölç.P2

  b.
  Ölçek: Reel alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki yöntem kullanılır.

   

  3. Çizik Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi

  Harita problemlerinde çizik ölçek verilip kesir ölçeğe çevrilmesi istendiğinde;

  

  yöntemi kullanılır.

  HARİTALARDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ

  1.
  Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

  Rakım basamakları (m) Kullanılan Renkler 0-200 Yeşil 200-500 Açık Yeşil 500-1000 Sarı 1000-1500 Turuncu 1500-2000 Açık Kahverengi 2000 ve üzeri Koyu Kahverengi

  Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları gösterirler. Göl, deniz ve ummanlar ise mavi renkle gösterilmektedir. Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin çoğaldığı anlaşılır. Renklendirme usulü, günümüzde en fazla kullanılan usullerdendir.

  2.
  Buna göre, ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır. Haritacılıkta daha çok destekçi bir usul olarak kullanılır.

  3. Tarama (Usul)i

  Meyil ile orantılı olarak kalınlıkları çoğalan çizgilerle yerşekilleri gösterilir.

  Tarama usulünde, meyil fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur. Meyil az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur.
  Fazla kullanılmayan bir usuldür.

  4. Kabartma (Usul)i

  

  Yeryüzü biçimlerinin belli bir ölçek dahilinde küçültülerek oluşturulan maketleridir. Bu usul, yerşekillerinin reele olması gereken olarak gösterilmesini sağlar. Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması güç olduğundan kullanım alanı dardır.

  5.
  Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı çizgisi ismi verilir.

• İzohips çarpıkları dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar doruk olarak belirlenir.
• İzohipsler yeryüzü biçimlerinin kuşbakışı görünümünü tanımlar.
• En geniş izohips halkası en pespaye yeri, en dar izohips halkası ise azami yeri gösterir.
• Aynı izohips üzerinde bulunan tam noktaların rakımları birbirine denktir.
• İki izohips çarpıksı birbirini kesmez.
• Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin rakımları aynıdır.
• İzohipslerin sıklaştığı yerler meylin çoğaldığını, seyrekleştiği yerler ise meylin eksildiğini gösterir.
• Çukurluklar, derinlik güzergahında ok işareti konularak gösterilir.
  Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir.
• İki izohips çarpıksı arasındaki rakım farkına eküidistans (izohips aralığı) denir.
• İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile, pespaye kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir.