1511′de amcasının vefatı üzerine Gelibolu’ya çekilerek Kitab-ı Bahriye (Denizcilik Kitabı) üzerinde çalıştı ve 1513′te bir dünya haritası çizdi.
Pîrî Reis (d. 1465-70, Gelibolu – ö.
Amerika’yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye isimli denizcilik kitabıyla tanınmıştır.
Piri Reis eşsiz bir kartograf ve deniz bilimleri üstadı olmasının yanı sıra, Osmanlı deniz tarihinde izler bırakmış bir kaptandır.
Piri ve amcası Kemal Reis, uzun seneler Akdeniz’de korsanlık yaptılar. 1486’da Granada’nın (Gırnata) Osmanlı Devleti’nden destek istemesi üzerine 1487-1493 seneleri arasında Piri ve amcası, gemilerle Granadalı (Gırnatalı) müslümanları İspanya’dan Kuzey Afrika’ya taşıdılar.
1499-1502 senelerinde Osmanlı Donanması’nın Venedik Donanması’na karşı sağlamaya çalıştığı deniz hakimiyeti gayretinde Osmanlı gemi komutanı idi.
Burada, evvel 1513 tarihli ilk dünya haritasını çizdi. Atlas Ummanı, İber Yarımadası, Afrika’nın batısı ile yeni dünya Amerika’nın doğu kıyılarını içeren üçte birlik parça, bu haritanın elde bulunan kısmıdır. Bu haritayı dünya ölçeğinde ehemmiyetli kılan, Kristof Kolomb’un hala bulunamamış olan Amerika haritasındaki bilgileri kapsıyor olmasıdır.
Piri Reis haritasını, Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında, 1517’de padişaha sundu.
Bazı tarihçilere göre, Osmanlı padişahı dünya haritasına bakmış ve ‘Dünya ne kadar ufak…’ demiştir.
Padişah, daha sonra 1929’da bulunacak olan öbür yarıyı atmıştır. Bazı kaynaklarca, günümüzde bulunamamış olan doğu yarısını, Hint Ummanı’nun ve onun Baharat yolunun hakimiyetini ele geçirmek için Padişahın yapacağı muhtemel bir sefer için kullanmak istediği dahi iddiasında bulunmaktadır.
Piri Reis seferden sonra, yakaladığı anekdotlardan Bahriye için bir kitap yapmak emeliyle Gelibolu’ya döndü. Derlediği denizcilik anekdotlarını bir Denizcilik Kitabı (Seyir Rehberi) olan Kitab-ı Bahriye’de bir araya getirdi.
Kanuni Sultan Süleyman’ın dönemi, büyük fetihler dönemiydi.
1524’de Mısır seyrinde rehberliğini yaptığı veziriazam Pergeli İbrahim Paşa’nın takdiri ve yardımını kazanınca, 1526’da gözden geçirdiği Kitab-ı Bahriye’sini Kanuni’ye sundu.
Piri Reis’in 1526’ya kadar olan hayatı Kitab-ı Bahriye’den izlenebilir. Piri Reis, 1528’de de ikinci dünya haritasını çizdi. Bugün elimizde olan Kuzey Amerika haritası bu haritanın bir parçasıdır.
Sonraki senelerde, güney sularında devlet için çalışan Piri Reis, bu dönemde, Hint Kaptanlığı yapmış, Umman Denizi, Kızıl Deniz ve Basra Körfezi’ndeki deniz görevlerini ihtiyarladı.
Piri Reis’in Osmanlı donanmasında yaptığı son vazife, acı vakalarla biten Mısır Kaptanlığı’dır.
Donanmayı Basra’da bırakması, Basra valisi Kubat Paşa’ya ganimetten istediği haracı vermemesi, Mısır Beylerbeyi Mehmet Paşa’nın siyasi hırsı çehresinden 1554’te hizmette yanılgıyla yargılandı ve idam edildi. Ne var ki O, yarattığı kâinatsal ebattaki yapıtları olan, iki dünya haritası ve modern denizciliğin ilk ehemmiyetli eserlerinden birisi sayılan Kitab-ı Bahriye ile günümüzde de hali hazırda yaşamaktadır…
İdam edildiğinde 80 yaşının üzerinde olan Piri Reis’in terekesine devletçe el konuldu.
Eserleri:
Kitab-ı Bahriye, (ö.s.),
Piri Reis’in Haritası (İlk Dünya Haritası)
Piri Reis’in Haritası (İkinci Dünya Haritası)
Kitab-ı Bahriye
Piri Reis’in Kıtab-ı Bahriye’sinde Rodos Adası
Kitab-ı Bahriye, Osmanlı amirali Piri Reis’in hazırladığı Akdeniz kıyılarına ait detaylı bir harita-rehberdir.
Birincisi 1521 tarihlidir ve denizcilerin kullanımı için yapılmıştır. İkincisi 1526’da Kanuni Sultan Süleyman için hazırlanmış daha detaylı ve ziynetli bir eserdir.
Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı da olan Piri Reis, dolaşıp baktığı yerler hakkında bilgileri kaydolmuş ve onların haritalarını çizmiştir. 1511-13 seneleri arasında birinci dünya haritasını çizerken seyir anekdotlarını da bir kitap olarak tertip etmeye başlamıştır. Sonunda, yabancı kaynaklardan da faydalanarak bu yerlerin tarihî ve coğrafî özelliklerini 1521 tarihinde bitirdiği Kitab-ı Bahriye’de toplamıştır.
1524 senesinde Kanuni Sultan Süleyman’ın damadı ve veziriazamı Pergeli İbrahim Paşa, Mısır’a sefer yaparken, Piri Reis’i de yanına rehber kaptan olarak alır.
Piri Reis, akılda hattatlar ve çizimcilere yaptırılan yeni Kitab-ı Bahriye’sini 1526’da Kanuni’ye hediye eder.
Ancak 15 Kasım 2005 tarihinde hattat Fuat Başar tarafından haritanın orijinali üzerinde yapılan bilirkişi analizi neticesinde, Piri Reis Haritası üzerinde oynama yapıldığı neticesine varılmıştır. Gerek haritadaki yazılar gerekse Kitab-ı Bahriye isimli yapıtın tüm cildlerinde analiz yapılmış, kitabın tüm cildlerindeki yazıların aynı kalemden çıktığı ve yazıların talik kırması stilinde yazıldığı ortaya konmuştur.
Ancak enteresan olan nokta, sol tarafta, Güney Amerika hattı üzerindeki yazılar nesih kırmasıdır ve değişik bir şahıs tarafından yazılmıştır. Akılda bir hattat bu farkı bakabilir. Ayrıca bu yazılar sıradan kâtip yazılarıdır. Ayrıca Kanuni Sultan Süleyman’a armağan edilmesi gereken Kitab-ı Bahriye’nin hattat yazısı ile özel işlenmeli olması zorunluyken, bu özelliğe tesadüf dikkat çekicidir.
Kitab-ı Bahriye’nin 1526 versiyonunda Akdeniz ve Ege’nin 290 haritası vardır.
İşlevselliği artsın diye sonraki senelerde yapılan kopyalarına Marmara Denizi kıyı ve adaları ile İstanbul da ilave edilir.
Hoşluğu bir yana, bu ikinci versiyon denizcilikle alakalı birçok bilgi kapsar: Birinci kısmın mevzuları fırtınalar, pusula, portolan (bir limanın ya da kıyının bir kısmının, büyük ölçekte yapılmış haritası) haritaları, yıldızlarla doğrultu tespit etme, ummanlar, ve onları çevreleyen kara parçalarıdır. Ayrıca Avrupalı kâşiflerin seyahatleri hakkında da bilgiler vardır, bunların arasında Kristof Kolomb’un Yeni Dünya’yı bulgusuna ve Portekizlilerin Hint Ummanı’na seferlerine değinilir.
İkinci kısım, portolan stili harita ve seyir rehberlerinden oluşur.
Bu kısımlardan birinci kitapta 132, ikincisinde 210 tane vardır. Kitab-ı Bahriye’nin ikinci kısmı, Çanakkale Boğazı ile Sultaniye ve Kilitbahir kalelerinin anlatımı ile başlar. Ege Denizi adaları ve kıyıları, Yunanistan kıyıları, Mora Yarımadası, Adriyatik kıyıları, İtalya kıyıları, Sicilya, Sardunya, Korsika adaları, Fransa kıyıları, İspanya kıyı ve limanları, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika kıyıları, Mısır ve Nil dereyi, Doğu Akdeniz kıyıları, Girit ve Kıbrıs, Anadolu’nun güney ve Ege kıyıları ve adaları, Gelibolu ile Saros Körfezi anlatılır.
Birinci kitabın suretleri İstanbul’da Topkapı Epilepsiyi’nda, Nurosmaniye Kütüphanesi’nde ve Süleymaniye kütüphanesi’nde, Bolonya’da Bibliotheque de l’Universite’de, Viyana’da Nationalbibliothek’de, Dresden’de Staatbibliotek’de, Paris’de Bibliotheque Nationale’de, Londra’da British Museum’da, Oxford’da Bodlein Library’de, Baltimore’da Walters Art Gallery’de bulunur. İkinci kitabın suretleri İstanbul’da Topkapı Epilepsiyi’nda, Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa Kütüphanesi’nde, Süleymaniye Kütüphanesi’nde ve Paris Kütüphanesi’nde bulunurlar.
Piri Reis’in Haritası (İlk Dünya Haritası)
Piri Reis Haritası günümüze kalan, Amerika kıtasını gösteren en daha önceki haritalardan biridir..
Aralarında Kristof Kolomb’a ait bir haritanın da bulunduğu yirmi kaynağı bütünleştirerek hazırlanmış, 16. asır Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafya bilgilerini kapsayan değerli bir tarihi dokümandır.
Bu madde Piri Reis’in birinci haritası hakkında bilgi vermektedir. Piri Reis 1528’de Amerika’yı gösteren ikinci bir harita yapmıştır.
Haritanın kaynakları
Kenar anekdotları bu haritanın, bir kısmı Akdeniz’de ele geçirilmiş İspanyol ve Portekiz gemilerinde bulunmuş olan, takribî 20 haritanın bir sentezi olduğunu belirtmektedir.
Caferiye haritaları, çok daha öncekine direnen, Abbasi halifelerinden Me’mun zamanında kopyalanmış olan, Büyük İskender zamanına ait haritalardır.
Piri Reis, haritasının Orta Amerika kısmının kaynağının Kristof Kolomb olduguna bu satırlarla belirtir: “Bu adlar ki mezbur cezairde ve kenarlarda kim vardır, Kolonbo komuştur ki anınla malûm oluna. Ve hem Kolonbo ulu falcı imiş. Mezbur hartide olan bu kenarlar ve cezireler kim vardır, Kolonbonun hartisinden yazılmıştır.”
Piri Reis haritasının Kristof Kolomb haritasından kaynaklandığının ehemmiyetli bir ispatı, Küba’nın yokluğudur.
Bir kenar anekdotunda ismi geçen “Izle de Spanya”, (günümüzde Dominik Cumhuriyeti ve Haiti’nin bulunduğu) Hispanyola adasına karşılık geldiği anlaşılabilse de, bu kenar anekdotunun yanındaki adanın biçimi Japonya’ya benzemektedir. Macellan’ın seyahatlerinden evvelki dönemde Atlas Ummanı’nun batı kıyısında Asya olduğu kanısı yaygındı. Çin’e varmak emeliyle yola çıkan Kristof Kolomb’un yanına Uzak Doğu Asya haritaları almış oldugu öğrenilir, bu Kolomb’un Doğu Asya kıyılarını gösteren haritalara kendi keşfettiği yerleri ilave etmiş olması olasıdır.
Sancuvano Batisdo ismi iki değişik isme için (biri günümüz Porto Riko’sunda bulunan San Juan Bautista, değişiği Minik Antiller’de yer alan Santa Maria de Guadalupe) kullanılmıştır, ayrıca Virgin Adaları iki kere çizilmiştir.
Güney Amerika’nın içerlerinde bakılan dağlar Caneiro haritasında da bakıldığından dolayı, Piri Reis’in kaynaklarından biri muhtemelen onun türevlerindendir.
Brezilya kıyıları mevzusundaki kenar anekdotunda bu kıyıları kazara keşfetmiş Portekiz kaşiflerin detaylı anlatılarından faydalandığını belirtir.
Charles Hapgood, haritada Güney Amerika’nın güney ucundan doğuya doğru olan uzantıyı, 16. asırda henüz varlığı meçhul Antarktika olarak açıklamıştır. Bu kara parçasının haritada buzlu görünmemesi, Sahra çölünde ise göllerin görünmesi çehresinden Hapgood, Piri Reis’in kullandığı kaynaklar arasındaki bir haritanın, dünyanın onbin sene evvelki, abuhavasının günümüzden çok değişik olduğu, bir dönemine ait olduğunu öne sürmüştür. Bu iddiaya göre Piri Reis, tarih evveli çağlarda yaşamış bir uygarlıktan kalma bir haritadan faydalanmıştır.
Örneğin, haritada gösterildiği şekliyle Nijer nehrinin yatağı, Sahra’da olmuş olabilecek göllerden beslenemeyecek kadar yüksek bir irtifadadır. Haritanın pek çok detayı dünyanın uzaydan görünümüne uymacak derecede yanılgılıdır. Üstelik, Antarktika kuramıyla paradokslu olarak, Piri Reis’in kendisi, bir anekdotunda haritanın alt kısmındaki kara parçası hakkındaki bilgileri rotalarından çıkıp kaybolmuş Portekizli denizcilerden aldığını, onların dediğine göre o yörenin çok sıcak olduğunu yazar.
Haritada Güney Amerika kıyılarının doğuya doğru dönmesinin bir açıklaması, Güney Amerika’nın doğru çizilmesi halinde haritanın üzerine çizildiği bedelli ceylan derisinde ona yer kalmayacağıdır.
Bu haritaların bir kısmının düşman sırrı olması ve kenar anekdotlarının esir edilmiş İspanyol ve Portekizli denizcilerin ifadelerini de kapsamasına bakılırsa, bu aynı zamanda değerli bir denizcilik istihbarat çalışmasıdır. Bunca materyalin bir elde bir araya gelebilmesi Osmanlı Bahriyesinin 16. yy’daki askeri gücünün bir göstergesi olarak bakılabilir.
Piri Reis’in Haritası (İkinci Dünya Haritası)
Osmanlı Amirali Piri Reis’in 1528’de çizdiği ikinci dünya haritasından günümüze kalan parça, büyük bir haritanın kuzeybatı köşesi olup, Orta Amerika’nın yeni keşfedilmiş kıyılarını, Florida’yı, Kanada’nın kuzeydoğu köşesini, ve Grönland’ı gösterir.
Bu harita da birinci harita gibi portolan stilinde, dört büyük, iki de ufak pusula gülü çizilerek yapılmıştır. Kenar anekdotlarından biri bu haritanın Piri Reis tarafından yapıldığını belirtir. Öbür kenar anekdotları çesitli açıklayıcı bilgiler kapsar.
Grönland’ın güneyinde görünen, Kanada’daki Newfoundland, “Terra Nova”, Labrador da “Baccalao” adları ile gösterilir ve buraların Portekizliler tarafından keşfedildiği yazılıdır. Terra Nova 1500’de Portekizli Carl Real, Labrador da 1501’de kardeşi Miguel Real tarafından keşfedilmişlerdir.
Bu muhtemelen 1513’de karadan Büyük Ummana erişen Portekizli Balboa’dır.
Piri Reis’in ikinci dünya haritasında ismeler ve kıyılar son bulgulara dayalı olarak çizilidir. Birinci haritasında Porto Riko’da gösterilen San Juan Batisto, bu haritada Florida’da gösterilmiştir. Kristof Kolomb’un kusurlu haritasından etkilenmiş olan birinci haritasının aksine, bunda Bahama, Antiller, Haiti ve Küba oldukça doğru çizilmişlerdir. 1517 ve 1519’da keşfedilmiş olan Yukatan ve Honduras yarım adaları da mevcutturlar.
İlk haritada olmayan Yengeç Dönencesi bu haritada (enlemi azıcık kusurlu olarak) çizilmiştir. Piri Reis bunu “Günuzadısı” olarak adlandırıp yanına “Bu hat gün gayet uzadığı yere işarettir” yazmıştır.
Piri Reis bu haritasında keşfedilmeyen yerleri beyaz bırakarak, kenar anekdotlarında bunları öğren için çizmediğini belirtir. İlk haritasından daha büyük ölçekli ve gelişkin olan ikincisi, teknik olarak döneminin en ileri örneğidir.
.
