Montrö Boğazlar Kontratı nedir? Montrö Boğazlar Kontratı 19. madde ne konu alıyor? Ukrayna Rusya krizi sonrası Türkiye’nin denizleri ile ilgili hakları içeren uyuşma olarak öğrenilen Montrö Boğazlar Kontratı gündeme geldi. Peki Montrö Boğazlar Kontratı nedir?
Rusya Ukrayna krizi sonrasında Montrö Boğazlar Kontratı yeniden gündeme geldi. Üç tarafı denizlerle kaplı Türkiye’nin jeolopolitik konumu açısından oldukça ehemmiyetli bir yer yakalayan İstanbul Boğazı ile Çanakkale Boğazı’nın hakimiyeti hakkında kararları kapsayan Montrö Boğazlar Anlaşması ile ilgili ayrıntılar merak ediliyor.
Türkiye’nin Karadeniz hattında yaşanmış olan sıcak gelişmelerde Karadeniz Bölgesi’nin ehemmiyeti incelenmeye başlandı. Montrö Boğazlar Kontratı maddeleri bu mevzuda oldukca ehemmiyetli bir noktada bulunuyor. Montrö Kontratı, Karadeniz’i dünya denizleri içinde istisnalı bir yere konumlandırırken, Karadeniz’e kıyıdaş ülkeleri yakından ilgilendiriyor.
MONTRÖ SÖZLEŞMESİ’NİN 19. MADDESİ
19. maddenin 2. fıkrası oldukça açık ve nettir: Savaşan tarafların harp gemilerinin geçişi yasaktır. Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, harp gemileri 10.
Montrö antlaşmasının 19.’uncu maddesi devreye koyulmalıdır” demişti.
MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Montrö Boğazlar Kontratı, 1936’da imza atılan ve Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üstünde egemenlik ve harp gemilerinin geçişini düzen etme hakkı veren beynelmilel sözleşme. Kontrat, Türkiye’ye Boğazlar üstünde tüm egemenlik hakkı verir ve barış zamanı sivil gemilerin serbestçe geçişini garantiler.
Kontratın koşulları, bilhassa Sovyetler Birliği Donanması’na Akdeniz’e ulaşım hakkı sağlaması seneler süresince görüşme mevzusu olmuştur. 1923’te Lozan Antlaşması ile beraber imza atılan Boğazlar Kontratı’nin yerini almıştır. Bu kontratla beraber Beynelmilel Boğazlar Komisyonu’nun da misyonu sonlanmıştır.
MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ NE ZAMAN İMZALANDI?
Boğazların statüsü ve gemilerin geçiş rejimi ile daima yakından ilgilenen Birleşik Krallık’ın Türkiye’yi desteklemesine paralel olarak Balkan Antantı Daimi Konseyi’nin 4 Mayıs 1936’da Belgrad’da yapmış olduğu görüşmede Türkiye’nin önerisini destekleme sonucu alınmıştır.
Kontrat 9 Kasım 1936’da yürürlüğe girmiş ve Uluslar Cemiyeti Kontrat Serisi’ne 11 Kasım 1936’da kaydolunmuştur. Günümüzde yürürlüktedir.
MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ MADDELERİ
Ticari Gemiler İçin Geçiş Rejimi
– Barış zamanında, gündüz ve gece, sancak ve yük ne olursa olsun, hiçbir işlem (formalite) – sağlık teftişi hariç – olmaksızın Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (erişim) tüm özgürlüğünden faydalanacaklardır.
– Savaş zamanında Türkiye, savaşan değilse sancak ve yük ne olursa olsun Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (erişim) özgürlüğünden faydalanacaklardır.
Bu gemiler Boğazlar’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde Türk makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.
– Türkiye’nin kendisini pek yakın bir harp riski tehdidi karşısında sayması gidişatında, Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (erişim) tüm özgürlüğünden faydalanacaklardır; sadece gemilerin Boğazlar’a gündüz girmeleri ve geçişin her seferinde Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekecektir. Rehberlik, bir vaziyette lüzumlu kılınabilecek; sadece fiyata bağlı olmayacaktır.
Savaş Gemileri İçin Geçiş Rejimi
Barış Zamanında;
– Karadeniz’e kıyıdaş Devletler, bu deniz haricinde yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltılarını, tezgaha koyuştan ya da satın alıştan Türkiye’ye müddetinde haber verilmişse, deniz üslerine katılmak suretiyle Boğazlardan geçirme hakkına haiz olacaklardır.
Bu ön bildirimin banal süresi sekiz gün olacaktır; sadece, Karadeniz kıyıdaşı olmayan Devletler için bu müddet onbeş gündür.
– Boğazlar’dan geçişte bulunabilecek tam yabancı deniz güçlerinin azami toplam tonajı 15.000 tonu aşmayacaktır.
– Rastgele aniden, Karadeniz’in en eforlu donanmasının (filosunun) tonajı kontratın imza atılması tarihinde bu denizde en eforlu olan donanmanın (filonun) tonajını minimum 10.000 ton aşarsa diğeri kıyıdaş ülkeler Karadeniz donanmalarının tonajlarını en fazla 45.000 tona varıncaya değin çoğaldırabilirler.
Bununla beraber, kontratın 1. maddesinde doğrulanan geçiş ve gidiş-geliş (erişim) serbestliği prensibinin kalımlı bir süresi olacaktır.
20 Temmuz 1956’da kontratın süresi bitmiş, kontratı imza atan devletler Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni değiştirebilmek için teşebbüslerde bulunmuşlar sadece galibiyetli olamamışlardır.
Beynelmilel Deniz Hukuku kaideleri ve fesih koşullarında da belirtildiği benzer biçimde gemilerin uğraksız geçiş (transit değildir) hakkı gereği kontratın değişmesi gidişatında bile Türk Boğazları’ndan geçecek hiçbir gemiden lüzumlu fiyat arz edilemeyecektir.
.
