Eleştiri Nedir? [Maddeler Halinde Özellikleri] ve Eleştiri Örnekleri | Ev Ödevi

Eleştiri hayatımızın her alanında bulunan unsurların başlangıcında geliyor. Peki, Eleştiri nedir? Eleştiri maddeler halinde özellikleri nedir? Eleştiri örnekleri benzer biçimde eğitim açısından tüm yönlerine bakalım.

Eleştiri (Tenkit) Nedir?

Eleştiri nedir, herhangi bir tür örneği için meydana getirilen pozitif ya da negatif değerlendirmeler bütününe Eleştiri nedir ya da malum bir öteki adı ile eleştiri denir.

Tenkit yapılır iken o mevzu ya da tür için lüzumlu araştırmalar geniş çaplı yapılır ve arkasından pozitif ya da negatif bir düşünce ortaya konur. Eleştiri meydana getirilen mevzular, zamanı, yönetimsel, bilimsel, tutumsal, bilimsel ya da fenni olabilir.

Bu mevzular ile ilgili geniş çaplı araştırmalar yapılarak zıttı ya da lehte mevzulara temas edilerek okuyucular ile paylaşılır.

Eleştiri de amaç, yapıt ile ilgili zayıf ya da kuvvetli yönlerin ortaya çıkarılması ve o yapıtın o değerlendirme sonucunda gerçek değerinin saptanmasıdır.

Tabii ki eleştiri kişisel çıkarımlardır. Hemen derhal tüm yazarlara gore değişkenlik gösterir. Ama burada eleştiri yazarı kısaca bir öteki adı ile eleştirmen, kaynak göstermek zorundadır. Tabii ki bu kaynağın sağlam olması ilkesi, eleştirinin en mühim özelliğidir.

Bu noktada aklınıza şu şekilde bir sual işareti gelebilir: Madem tüm yapıtlar kaynak gösterilerek eleştiriliyorsa; niçin her insana gore değişebilir? Bu aşamada, kaynağın sorgulanması ve yorumlanması aşaması bu kanıyı değiştirebilir.

Zira, tüm yazarlar aynı “kaptan yemek yemez” ve organik olarak onlar için kati genel geçer olan bir şey bir öteki yazar için olmayabilir.

Eleştiri Nedir, Yazı Türleri Nelerdir ?

1. İzlenimsel (izlenimci) eleştiri: Anatole France (Anatol Frans) ile özdeşleşen bu eleştiri özelliği, eleştirmenin kendi dünya fikrine bağlı kalmış olarak ortaya koyduğu sentezleri ifade eder. Burada kaynak vizyonu ikinci plandadır.
2. Ve yazar kendi kişisel argümanları ile eleştirisinin tabanını yapmaya çalışır. Bu tür eleştirilerde kişisel, öznel, yargılar ağırlıktadır. Bu sebeple  günümüzde izlenimsel eleştiri edebiyat dünyasından pek barınamamıştır.
3. Nesnel (bilimsel) eleştiri: Eleştirilerin yapı, üslup ve uyum bakımından eleştirilmesi ön plandadır. Ve yazarın öteki mevzulara pek değinmediği, anlam olarak neleri ifade etiiği önemsenmeyen yazın türüdür. Bu eleştiri türünde, tüm eserlerin değerlendirilmesinde kullanılacak ölçütler vardır.
4. Bu nedenle eleştirmen, kişisel ve öznel yargılara varmaktan kaçınır. Bilimsel araştırmalardan faydalanarak, eseri yansız ve objektif bir halde değerlendirir.
5. Eseri, tam olarak objektif bir halde kendi beğenip yada beğenmemesi umurunda değildir, kendi duygularını dışarıda tutarak, eserin sanat kıymetini ortaya koymaya iş koşturmacasındadır.

Eleştirinin Özellikleri Maddeler Halinde

1. Eleştiri yapılırken, kişisel tutku ve amaçlarından arındırılarak eleştiri yapılmalıdır. Bu noktada yazarın nesnel bir dil kullanımı beklenir.
2. Eleştiri bilimsel bir yazın türü olduğundan kanıtlar ön plandadır. Ve bu kanıtlar yalnız yorumlamada değişkenlik gösterilebilir.
3. Eleştiri yazılarının en büyük özelliği tarafsızlıktır. Bir parti ya da gruba yakın birinin kendi grup ya da partisi ile ilgili yapacağı eleştiri pek de umursanmaz.
4. Eleştirinin en büyük özelliklerinden biri de, açık ve mütevazi anlatıma haiz olmasıdır.
5. Eleştiriyi öteki yazın türleri ile birleştiren bir unsur; eleştirinin belirli bir plan çerçevesinde oluşturulmasıdır. Ve bu da yazarın kendi belirlediği perspektifte gelişir.
6. Eleştiri yazıtlarında düşünceyi geliştirme yolları sık olarak kullanılır ve tekrarlanır.

Türk Edebiyatının En Mühim Eleştirmenleri:

Yahya Kemal, Ahmet Haşim, İsmail Habip Sevük, Ahmet Hamdi Tanpınar, Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Mehmet Doğan, Enis Batur, Bedrettin Eli bol, Cemil Meriç, Nihat Sami Banarlı ve Kenan Akyüz Edebiyatımızda ki en mühim eleştirmenlerden yalnızca birkaçıdır.

Eleştiri türü Türk edebiyatına fıkra söyleşi, yazı, tecrübe etme benzer biçimde Batıdan Tanzimat Döneminde geçmiştir. Bakıldığında İlk olarak dil ile ilgili eleştiriler yazılmıştır.

Daha sonrasında bilhassa Recaizâde Mahmut  Ekrem ve Namık Kemal, eleştiri türünün önünü açmıştır. Türk edebiyatında ilk eleştiri yazısı Namık Kemal’in Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir  adlı yazısıdır.

İlk eleştiri eseri  gene bakıldığında Namık Kemal’e ilişkin olan ve Ziya Paşa’nın “Harabat” şiir antolojisini eleştirdiği eseri Tahrib-i Harabat’tır. Servet-i Fünun Edebiyatı döneminde ise Batı tarzında eleştiriler olmuştur.

Dünya Edebiyatının En Mühim Eleştirmenleri:

Gustave Lanson,Sainte-Beuve, Cariyle, Brunetier, Ruskin, Remy de Gourmont,  Anatole France, Taine, Lessing, Jules Lemaitre,Hazlitt ve Belinski en mühim Modern Dünya Edebiyatı eleştirmenleri olarak kabul edilir. Dünya edebiyatında eleştiri baya bir  vakit, ”kusur bulmak” benzer biçimde karşılanmıştır.

Bakıldığında eleştiriyi öznel olarak her insana gore değişen değil de, onu belirli bir kalıba sokarak ona gore değerlendirmek gerektiği düşüncesi 19. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya adım atmıştır. Bu arada bilhassa edebiyat akımları döneminde ise eleştiri, bir tür olarak karakteristik hususi durumunu kazanmıştır.

Eleştirinin Edebiyata Faydaları

Esasında eleştiri pek de dikkate alınan bir yazın türü değildir. ”Ben” merkezli yazarların bu mühim yazın türünü ya da bilimini pek de dikkate almadıkları görülebilir. Ama düzgüsel durumda, eleştirinin edebiyatın gelişmesi için fazlaca yönlü faydası vardır. Zira, eleştirilere açık bir yazar ya da yapıt, bu tarz şeyleri dikkate alarak daha iyi bir iş çıkarabilir ve sonrasında daha iyi bir yazı ortaya koyabilir.