Fıtır sadakası nedir ve ne zaman verilir? Fitre kimlere verilebilir, kimlere verilemez?

Fıtır sadakası, kişinin bakmakla yükümlü olmadığı yoksul müslümanlara verilir. Ana, baba, büyük ana ve büyük babalara verilmez.

Fıtır sadakası nedir ve ne zaman verilir?

Halk içinde fitre diye malum fıtır sadakası (sadaka-i fıtır); insan olarak yaratılmanın ve Ramazan orucunu tutup bayrama ulaşmanın bir şükrü olarak; dinen varlıklı olup Ramazan ayının sonuna yetişen müslümanın, belirli kimselere vermesi vacip olan bir sadakadır. Vacip oluşu, sünnetle sabittir (Buhârî, Zekât, 70-78; Müslim, Zekât, 12-16; Ebû Dâvûd, Zekât, 18; İbn Mâce, Zekât, 21). Kişi, kendisinin ve minik evlatlarının fitrelerini vermekle yükümlüdür. Hz. Peygamber, köle-hür, büyük-küçük, kadın-erkek her müslümana fitrenin icap ettiğini ifade etmiştir (Ebû Dâvûd, Zekât, 20). Fıtır sadakasının vacip olma zamanı Ramazan bayramının birinci günü olmakla beraber, bayramdan ilkin de verilebilir. Hatta bu daha faziletlidir. Bununla beraber, bayram günü yada ondan sonra da verilebilir. Ancak, bayram namazından ilkin verilmesi müstehap kabul edilmiştir. Şâfiî mezhebinde ise; fitreyi, meşru bir mazeret bulunmadıkça bayramın birinci gününün gün batımından sonraya bırakmak haramdır. Fitreyi Ramazan’ın ilk günlerinde vermek de caizdir. Fitrenin hedefi, bir fakirin içinde yaşamış olduğu toplumun yaşam standardına nazaran bir günlük yiyeceğinin karşılanması, böylece bayram sevincine iştirak etmesine katkıda bulunmaktır. Günümüzde fıtır sadakası miktarının belirlenmesinde, kişinin bir günlük (iki öğün) düzgüsel 16 besin ihtiyacını karşılayacak miktarın ölçü alınması daha uygundur. Kişi dinen varlıklı sayılanlara, usûlüne (anne, baba, dedeler ve nineler), fürûuna (çocuk ve torunlar) ve eşine fıtır sadakası veremez. Fitreler bir fakire verilebileceği şeklinde, birkaç fakire de dağıtılabilir. Ancak bir kişiye verilen miktar bir fitreden azca olmamalıdı

Kimler fıtır sadakası vermekle yükümlüdür?

Ramazan bayramına kavuşan, temel ihtiyaçlarının ve bir senelik borçlarının haricinde nisap miktarı (80.18 gr. altın yada bu değerde) mala haiz olan müslümanlar kendileri ve velayetleri altındaki kişiler için fıtır sadakası vermekle yükümlüdürler. Ancak fıtır sadakası ile yükümlü olmak için bulunması ihtiyaç duyulan nisap miktarı malın, “artıcı” özellikte olması ve üstünden “bir kameri yıl” geçmiş olması gerekmez. Kişi kendisinin ve buluğluk çağına ulaşmamış evlatlarının fitresini vermekle yükümlüdür. Buna karşılık kişininana-babası, büyük evlatları, karısı, kardeşleri ve öteki yakınları için fitre ödeme zorunluluğu yoktur. Fakat vekâletleri olmadığı hâlde bu kişiler için ödeme yapsa geçerli olur. Şâfiî mezhebine nazaran ise fıtır sadakası vermek “farz”dır ve bununla yükümlü olmak için nisap miktarı mala haiz olmak koşul değildir. Buna nazaran temel ihtiyaçlarının yanı sıra bayram günü ve gecesine kafi gelecek kadar azığa haiz zengin-fakir her müslüman fitre ile yükümlüdür. Ayrıca zengin kimsenin müslüman olan eşi, evlatları, ana-babası ve öteki yakınları için de sadaka-i fıtır vermesi gerekir.

Fıtır sadakasının buğday, arpa, hurma yada üzüm olarak verilmesi mecburi mudur?

Fıtır sadakası, soruda sayılan maddelerden verilebileceği şeklinde, bunların kıymeti para olarak da verilebilir. Ancak fakirin yararına olanı tercih etmek daha uygundur Yurt haricinde yaşayan şahıs, fıtır sadakasını bulunmuş olduğu ülke şartlarına nazaran mi yoksa Türkiye şartlarına nazaran mi verir? Ülke ve bölgelere nazaran geçim standartları değişik olduğundan, sadaka-i fıtır mükellefi, kendi bulunmuş olduğu yere nazaran tespit edilen oranda sadaka-i fıtır vermelidir Ancak devamlı olarak yurt haricinde yaşamış olduğu halde sadaka-i fıtrın ödeneceği zaman Türkiye’de bulunan kimse, Türkiye’nin şartlarına nazaran sadaka-i fıtrını verir.  

Vaktinde ödenmeyen fıtır sadakası borcu iyi mi ödenir?

Tüm ibadetlerde olduğu şeklinde sadaka-i fıtır yükümlülüğü de geciktirilmeyip zamanında yerine getirilmelidir. Bununla beraber zamanında ödenmemişse, bu fitrelerin mümkün olan ilk 17 fırsatta ödenmesi gerekir. Fitre yükümlülüğü, İmam Şâfiî, Ahmed b. Hanbel ve bir rivayette İmam Mâlik’e nazaran Ramazan’ın son günü güneşin batmasıyla, Ebû Hanîfe’ye ve öteki bazı müctehid imamlara nazaran ise bayram günü tan yerinin ağarmasıyla gerçekleşir. Bu şekilde olmakla beraber fitre Ramazan ayı içinde de verilebilir. Hatta fakirlerin bayram gereksinimlerini karşılamaları için, bayramdan ilkin verilmesi daha iyidir. Ancak bayram sabahına kadar sadaka-i fıtır verilmemiş ise, bayram günlerinde ödenmesi gerekir. Zamanında ödenmeyip sonraya kalan fitreler ise, mümkün olan ilk fırsatta ödenmelidir. Şâfiî mezhebinde fitreyi, Ramazan’ın ilk günlerinde vermek caiz; meşru bir mazeret bulunmadıkça bayramın birinci gününün gün batımından sonraya ertelemek ise haramdır. Fakihlerin çoğunluğuna nazaran fitrenin ödenmesinin bayramdan sonraya bırakılması mekruh olmakla beraber meydana getirilen ödeme kaza değil edadır. Bazı fakihler ise fitreyi bayram sonrasına bırakmayı haram sayar ve meydana getirilen ödemeyi kaza olarak vasıflandırır.

Fıtır sadakası kimlere verilebilir, kimlere verilemez?

Fıtır sadakası, kişinin bakmakla yükümlü olmadığı yoksul müslümanlara verilir. Fıtır sadakası ve oruç fidyesini vermek durumunda olan kimsenin bunlardan direkt ya da dolaylı olarak yararlanmaması esastır. Zekât için de aynı kaide geçerlidir. Bu sebeple bir kimse zekâtını, fıtır sadakasını ve fidyesini kendi usûl ve fürûuna veremez. (Usûl, bir kimsenin anası, babası, dede ve nineleri; fürûu ise; evlatları, torunları ve onların çocuklarıdır.) Ayrıca eşler de birbirlerine zekât, fitre ve fidye veremez.

Hanefilere nazaran aşağıda sayılanlara fitre verilmez:

a) Ana, baba, büyük ana ve büyük babalara,
b) Oğul, oğlun evlatları, kız, kızın evlatları ve bunlardan doğan küçüklere,
c) Eşine,
d) Zengine doğrusu aslî gereksinimleri haricinde nisap miktarı mala haiz olan kişiye,
e) Babası varlıklı olan ergen olmamış çocuğa. Şâfiîlere ve Ebu Yusuf’a nazaran fitre, Müslüman olmayana da verilemez. Bunların dışındaki kardeş, teyze, dayı, amca, hala ve onların evlatları, gelin, damat, kayınpeder ve kayınvalide şeklinde akrabalar varlıklı değillerse kendilerine zekât, fitre ve fidye verilebilir