Rusya-Ukrayna savaşı arkasından İstanbul’daki müzakerelerin arkasından Ukrayna tarafı, Türkiye’nin garantör ülkeler içinde yer almasını istediğini söylemiş oldu. peki; Garantör ne demek? Türkiye garantör olur mu? İşte detaylar.
İstanbul’da Rus heyetiyle görüşmelere katılan Ukrayna kurul başkanı Arakhamia, aralarında Türkiye’nin de bulunmuş olduğu 8 ülkeyi garantör ülke olarak görmek istediklerini söylemiş oldu.
Arakhamia, “Bizim teklifimiz bu şekildedir. Garantör olarak, BM Güvenlik Konseyi ülkeleri, Çin ve Rusya da orada var, onlardan ek olarak bahsedeceğim. ABD, Fransa, Türkiye ki şu anda buradayız, Almanya, Kanada, Polonya ve İsrail. Bu anlaşmanın da ucunu açık bırakmak istiyoruz, katılmak isteyen başka ülkeler de olursa bunu yapabilsinler” diye konuştu.
Bu izahat ile beraber garantörlük terimi bir kez daha gündem oldu. Peki garantörlük ne? Ukrayna’nın garantörlük için istediği ülkeler hangileri? Türkiye’nin garantör olduğu ülkeler neler?
GARANTÖR ÜLKE
Garantör ülke özetlemek gerekirse, güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen devlet anlamına gelmektedir. Garantör ülke başka bir ülkenin antak kalma ya da adımları üstünde söz sahibi olabilir ve bunu denetler. Ukrayna garantörlük mevzusunun NATO’nun 5. maddesine benzer olmasını istediğini ifade etmişti.
NATO’nun 5. maddesinde şu ifadeler yer ediniyor:
“Taraflar, Kuzey Amerika’da yada Avrupa’da içlerinden bir yada daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir hücum olarak değerlendirileceği ve eğer bu şekilde bir saldın olursa BM Yasası’nın 51. Maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz müdafa hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve ötekiler ile beraber, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak suretiyle lüzumlu görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan Taraf ya da Taraflara destek olacakları mevzusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldın ve bunun sonucu olarak alınan tüm önlemler derhal Güvenlik Konseyi’ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, internasyonal sulh ve güvenliği sağlamak ve korumak için lüzumlu önlemleri almış olduğu vakit, bu önlemlere son verilecektir.”
TÜRKİYE’NİN GARANTÖR OLDUĞU 3 ÜLKE
Türkiye’nin derhal kuzeydoğusunda Artvin ve Ardahan illeri sınırında yer edinen Acaristan yada Acara Özer Cumhuriyeti Türkiye’nin garantörü olduğu bölgeler içinde sayılıyor. 1921 Kars Antlaşması metninde ‘Garantör’ terimi geçmemekle beraber 6. maddesine dayandırılarak, özerkliğinin Türkiye’nin garantörlüğünden bahsedilmektedir.
Türkiye’nin garantör olduğu yerlerden biri de Nahçıvan. 16 Mart 1921 tarihinde Moskova Anlaşması’nın imzalanması ile Türkiye Nahçıvan’ın garantör ülkelerinden biri olmuştur.
Kıbrıs ise Türkiye’nin garantörü olduğu en malum ülkeler içinde yer verilmiştir. Kıbrıs Cumhuriyeti Birleşik Krallık, Yunanistan ve Türkiye garantörlüğü altında Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar ortaklığında kurulmuştur.
1959 senesinde Zürih’te imzalanan Garanti Anlaşması’nın 2. maddesine nazaran Yunanistan, İngiltere ve Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını, ülke bütünlüğünü, güvenliğini ve anayasanın temel maddeleri ile oluşan durumu tanıyıp ve güvence ediyor.
UKRAYNA NEDEN GARANTÖRLÜK İSTİYOR?
Garantörlük durumunda Rusya’nın gelecekteki ihtimaller içinde saldırısı bir anlamda, saldırının ‘garantör ülkelere’ açılması anlamını da taşıyor. Ukrayna garantörlük ve güvenlik garantisi ile bir anlamda Rusya’nın olası saldırılarını da NATO’ya girmeden engellemeyi amaçlıyor.
Ukrayna bu mevzuda Türkiye’nin de aralarında bulunmuş olduğu 8 ülkeyi garantör olarak istiyor. Bu ülkeleri de ABD, Fransa, Almanya, Kanada, Polonya, İsrail ve Türkiye olarak sıralıyor. Listede müzakereler olsa dahi ABD ile beraber Türkiye’nin de bu listede kesinlikle olması isteniyor.
Türkiye’nin hususi olarak istenmesinin sebebi ise tam olarak açıklanmasa da Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne bağlanıyor. Zira Montrö’de, Türkiye’nin muharebeye girmesi halinde uygulanacak kısıtlayıcı maddeler yer ediniyor. Garantörlük kapsamına alınması durumunda ihtimaller içinde bir hücum Türkiye’ye de yapılmış olacağından Boğazlar’daki tüm yetkiyi üstüne alabileceği ve bu yüzden Ukrayna’nın tercihi olduğu ifade ediliyor.
TÜRKİYE’NİN GARANTÖRLÜK KONUSUNDAKİ TUTUMU NE?
NATO Zirvesi dönüşünde gazetecilerin sorusunu yanıtlayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Türkiye garantör ülke olur mu?” sorusuna “Savaşı sonlandırmak için başından beri büyük gayretler ortaya koyduk. Tabii tüm bunlar garantörlük, bunun haricinde arabuluculuk görevini Türkiye’nin yapabileceğinin en güzel örneği oldu. Şimdi Zelenskiy ile bir telefon görüşmem olacak. Putin ile de büyük olasılıkla bir görüşmem olabilir. Bu görüşmelerde de bu NATO’daki görüşmelerin kendileriyle bir müzakeresini, değerlendirmesini yapmış olup, bundan sonraki sürece yönelik ‘Artık barış için atılacak adımın mimarı sen olmalısın’ demeliyiz. ‘Buna bir onurlu çıkış yap’ demek suretiyle bu işi tatlıya bağlamanın yolunu aramamız lazım” ifadelerini kullanmış ve yeşil ışık yakmıştı.
Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ise Ukraynalı mevkidaşı Kuleba ile geçtiğimiz haftalarda gerçekleştirdiği görüşme sonrası İngiltere, ABD ve Türkiye’nin garantör ülke olacağına ilişkin haberlere ilişkin sual üstüne Çavuşoğlu, “Kolektif Güvenlik Anlaşması mevzusunda Ukrayna’nın bir teklifi oldu: P5+Türkiye ve Almanya. Dün Moskova’da yaptığım temaslarda Rusya Federasyonu’nun buna bir itirazının olmadığı, bu şekilde bir teklifi kabul edebileceklerini gördüm” ifadelerini kullanmıştı.
Garantörlük mevzusunda ülkelerin belirlenmesinden ilkin müzakerelerde net anlaşmanın sağlanması ve belli mevzularda uzlaşılması planlanıyor. Görüşmelerde belirli sonuçlara varılması durumunda garantörlüğün ele alınması amaçlanıyor. Ancak Rusya’nın bu ülkelerin tamamını kabul edip etmeyeceği hemen hemen bilinmiyor.
